Ίμια 1996: Η Ελλάδα και η Τουρκία «μία ανάσα» από τον πόλεμο – Όλο το ιστορικό

 Η κρίση των Ιμίων αποτελεί μία από τις σημαντικότερες στιγμές της ελληνοτουρκικής αντιπαράθεσης στη σύγχρονη ιστορία, καθώς ήταν ένα σημαντικότερα επεισόδια μετά τη Μεταπολίτευση όπου η Ελλάδα βρέθηκε πραγματικά κοντά σε θερμό επεισόδιο και πολεμική σύρραξη με την Τουρκία.

Οι πρωταγωνιστές και η αμφισβήτηση της κυριαρχίας

Την περίοδο της ελληνοτουρκικής κρίσης στα Ίμια, πρωθυπουργός της Ελλάδας ήταν ο Κώστας Σημίτης, με τον Θεόδωρο Πάγκαλο να ηγείται του Υπουργείου Εξωτερικών και τον Γεράσιμο Αρσένη να κατέχει τη θέση του Υπουργού Εθνικής Άμυνας. Στη στρατιωτική ηγεσία, Αρχηγός ΓΕΕΘΑ ήταν ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης. Από την άλλη πλευρά, στην Τουρκία, την πρωθυπουργία κατείχε η Τανσού Τσιλέρ, ενώ επικεφαλής της τουρκικής διπλωματίας ήταν ο Ντενίζ Μπαϊκάλ.

Η κρίση πυροδοτήθηκε από την αμφισβήτηση της Τουρκίας σχετικά με την εγκυρότητα ενός προσαρτήματος της Ιταλοτουρκικής Σύμβασης του 1932, το οποίο καθόριζε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των Ιταλικών Δωδεκανήσων και των τουρκικών ακτών. Η Άγκυρα απέρριψε το συγκεκριμένο έγγραφο ως νομικά άκυρο, υποστηρίζοντας ότι δεν είχε κατατεθεί στην Κοινωνία των Εθνών, κάτι που – σύμφωνα με την τουρκική επιχειρηματολογία – καθιστούσε ασαφές το καθεστώς κυριαρχίας σε πολλές μικρές νησίδες και βραχονησίδες της περιοχής.

Από την ελληνική πλευρά, η επίσημη θέση ήταν ξεκάθαρη: η συμφωνία του 1932, συμπεριλαμβανομένου του προσαρτήματος, παραμένει σε ισχύ, επιβεβαιώνοντας την ελληνική κυριαρχία στις βραχονησίδες. Η αντίθεση των δύο πλευρών οδήγησε σε μια από τις σοβαρότερες κρίσεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, η οποία κορυφώθηκε με στρατιωτική κινητοποίηση και διεθνείς διπλωματικές πιέσεις.

Τα Ίμια και το καθεστώς κυριαρχίας τους

Τα Ίμια αποτελούν μια συστάδα νησίδων του νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου. Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, εκχωρήθηκαν στην Ελλάδα βάσει του άρθρου 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων (10 Δεκεμβρίου 1947). Σύμφωνα με τη συνθήκη αυτή, η Ιταλία παραχώρησε στην Ελλάδα πλήρη κυριαρχία επί των νήσων της Δωδεκανήσου, οι οποίες απαριθμούνται ρητά: Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Τήλος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Σύμη, Κως και Καστελλόριζο, καθώς και τις παρακείμενες νησίδες.

Πριν από αυτή τη συμφωνία, η κυριαρχία των Ιμίων είχε ήδη καθοριστεί με τη διμερή Ιταλοτουρκική Σύμβαση του 1932, η οποία όριζε τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ των Δωδεκανήσων και των τουρκικών ακτών. Σε σχετικό χάρτη, τα Ίμια εμφανίζονταν ως μέρος των ιταλικών εδαφών, γεγονός που επιβεβαίωνε την κυριαρχία της Ιταλίας εκείνη την περίοδο.

Καθώς, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όλες οι ιταλικές κτήσεις στη Δωδεκάνησο πέρασαν υπό ελληνική κυριαρχία, τα Ίμια ενσωματώθηκαν οριστικά στο ελληνικό κράτος. Η Τουρκία είχε αποδεχθεί το καθεστώς αυτό, αναγνωρίζοντας την ελληνική επικυριαρχία στις εν λόγω νησίδες, στο πλαίσιο του μεταπολεμικού διεθνούς δικαίου.

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 31ης Ιανουαρίου 1996, Ελλάδα και Τουρκία βρέθηκαν στα πρόθυρα ένοπλης αντιπαράθεσης, σε μια περίοδο που η νεοσύστατη κυβέρνηση του Κώστα Σημίτη έκανε τα πρώτα της βήματα. Η κρίση εκτονώθηκε ύστερα από την παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες διαδραμάτισαν ρόλο-κλειδί στις διαπραγματεύσεις για την αποκλιμάκωση της έντασης. Παρόλα αυτά, το αποτύπωμα της κρίσης παραμένει ισχυρό μέχρι και σήμερα.

Ίμια

Τα γεγονότα που οδήγησαν στην κρίση

Η ένταση ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 1995, όταν τουρκικό φορτηγό πλοίο προσάραξε σε μία από τις βραχονησίδες. Η ελληνική κυβέρνηση έστειλε ρυμουλκό για τη διάσωσή του, αλλά η Τουρκία αρνήθηκε τη βοήθεια, υποστηρίζοντας ότι η περιοχή δεν ήταν ελληνική.

Στις 25 Ιανουαρίου 1996, ο δήμαρχος της Καλύμνου ύψωσε την ελληνική σημαία στα Ίμια, κάτι που προκάλεσε την αντίδραση της Άγκυρας. Λίγες ημέρες αργότερα, Τούρκοι δημοσιογράφοι της εφημερίδας “Hürriyet” μετέβησαν με ελικόπτερο στην περιοχή και κατέβασαν την ελληνική σημαία, τοποθετώντας την τουρκική. Αυτό οδήγησε την ελληνική κυβέρνηση στην απόφαση να επαναφέρει τη σημαία.

Η κατάσταση κλιμακώθηκε ραγδαία, με τις δύο χώρες να στέλνουν στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή. Η κορύφωση ήρθε τις πρώτες πρωινές ώρες της 31ης Ιανουαρίου 1996, όταν οι τουρκικές ειδικές δυνάμεις ανέβηκαν στη μία βραχονησίδα, και το ελληνικό πολεμικό ναυτικό τέθηκε σε κατάσταση ετοιμότητας.

Η παρέμβαση των Ηνωμένων Πολιτειών

Η ένταση αποκλιμακώθηκε μετά από έντονες διαβουλεύσεις μεταξύ της Ουάσινγκτον, της Αθήνας και της Άγκυρας. Ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Μπιλ Κλίντον και ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις. Τελικά, οι δύο πλευρές συμφώνησαν να αποσύρουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, υιοθετώντας την αρχή “no ships, no troops, no flags” («καμία σημαία, καμία στρατιωτική δύναμη, κανένα πλοίο»).

Αν και η κρίση των Ιμίων έληξε χωρίς σύρραξη, δημιούργησε ένα νέο καθεστώς έντασης στο Αιγαίο. Από τότε, η Τουρκία έχει επιδιώξει να προωθήσει τη θεωρία των “Γκρίζων Ζωνών”, αμφισβητώντας την ελληνική κυριαρχία σε διάφορες νησίδες και βραχονησίδες.

Η κρίση επηρέασε επίσης τη στρατηγική της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις μέχρι σήμερα. Παράλληλα, ανέδειξε τον ρόλο των ΗΠΑ ως ρυθμιστή των ελληνοτουρκικών εντάσεων και υπογράμμισε τη σημασία της διεθνούς διπλωματίας στην αποτροπή συγκρούσεων.

Το χρονικό της κρίσης

Το παρακάτω χρονικό αποτυπώνει τις δραματικές εξελίξεις που οδήγησαν στην ένταση, την κορύφωση και τελικά στην αποκλιμάκωση της κρίσης υπό διεθνή πίεση.

• 25 Δεκεμβρίου 1995: Το τουρκικό φορτηγό πλοίο «Φιγκέν Ακάτ» προσαράζει σε αβαθή ύδατα κοντά στην Ανατολική Ίμια και εκπέμπει σήμα κινδύνου. Ο πλοίαρχός του αρνείται βοήθεια από το ελληνικό Λιμενικό, υποστηρίζοντας ότι βρίσκεται σε τουρκικά ύδατα.
• 26 Δεκεμβρίου 1995: Το Λιμεναρχείο Καλύμνου ενημερώνει το Υπουργείο Εξωτερικών, το οποίο με τη σειρά του ειδοποιεί την Τουρκία, προειδοποιώντας ότι αν δεν υπάρξει παρέμβαση, το πλοίο κινδυνεύει.
• 27 Δεκεμβρίου 1995: Το Τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών ανακοινώνει ότι ανεξάρτητα από το ποιος θα διασώσει το πλοίο, υπάρχει ζήτημα κυριαρχίας στην περιοχή.
• 28 Δεκεμβρίου 1995: Ελληνικά ρυμουλκά αποκολλούν το τουρκικό πλοίο και το οδηγούν στο τουρκικό λιμάνι Κιουλούκ. Την ίδια μέρα, τουρκικό μαχητικό συντρίβεται κοντά στη Λέσβο μετά από εμπλοκή με ελληνικά αεροσκάφη. Ο Τούρκος πιλότος διασώζεται από την ελληνική πλευρά.
• 29 Δεκεμβρίου 1995: Η Τουρκία επιδίδει ρηματική διακοίνωση στην Ελλάδα, υποστηρίζοντας ότι οι βραχονησίδες Ίμια ανήκουν στην Τουρκία.

Η Ενίσχυση της Έντασης

• 9 Ιανουαρίου 1996: Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών απορρίπτει τη διακοίνωση της Τουρκίας.
• 15 Ιανουαρίου 1996: Παραιτείται ο Ανδρέας Παπανδρέου λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας.
• 19 Ιανουαρίου 1996: Ο Κωνσταντίνος Σημίτης εκλέγεται πρωθυπουργός από την κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ.
• 26 Ιανουαρίου 1996: Ο δήμαρχος Καλύμνου, Δημήτρης Διακομιχάλης, υψώνει την ελληνική σημαία στα Ίμια.
• 27 Ιανουαρίου 1996: Δημοσιογράφοι της τουρκικής «Χουριέτ» προσγειώνονται στη Μεγάλη Ίμια και αντικαθιστούν την ελληνική σημαία με τουρκική, γεγονός που μεταδίδεται από τα τουρκικά ΜΜΕ

.

• 28 Ιανουαρίου 1996: Ελληνικό περιπολικό κατεβάζει την τουρκική σημαία και επανατοποθετεί την ελληνική. Βατραχάνθρωποι αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια.
• 29 Ιανουαρίου 1996: Ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης δηλώνει στη Βουλή ότι η Ελλάδα θα αντιδράσει δυναμικά σε κάθε τουρκική πρόκληση. Η Τουρκία ζητά διαπραγματεύσεις για τις βραχονησίδες.
• 30 Ιανουαρίου 1996: Ο Σημίτης επικοινωνεί με τον Αμερικανό Πρόεδρο Μπιλ Κλίντον. Οι δύο χώρες στέλνουν πολεμικά πλοία στην περιοχή.

 

Η μέρα της κρίσης 31 Ιανουαρίου 1996

• 00:00: Συγκαλείται σύσκεψη στο γραφείο του Πρωθυπουργού.
• 01:40: Το ΓΕΕΘΑ λαμβάνει πληροφορίες για αποβίβαση Τούρκων κομάντος στη Μικρή Ίμια.
• 04:30: Ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού απονηώνεται από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» για αναγνώριση.
• 04:50: Το πλήρωμα αναφέρει ότι εντόπισε Τούρκους κομάντος με σημαία.

Στην επιστροφή, το ελικόπτερο χάνεται από τα ραντάρ. Τα τρία μέλη του πληρώματος, Χριστόδουλος Καραθανάσης, Παναγιώτης Βλαχάκος και Έκτορας Γιαλοψός, ανασύρονται νεκρά.

• 06:00: Υπό αμερικανική διαμεσολάβηση, επιβάλλεται η επιστροφή στο status quo ante: αποχώρηση πλοίων, στρατιωτικών δυνάμεων και σημαιών.

 

Το ιστορικό σήμα του αρχηγού του Πολεμικού Ναυτικού

Ήταν 02:04 όταν ο Αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού (Α/ΓΕΝ) απέστειλε το κρίσιμο σήμα προς όλες τις μονάδες του ελληνικού Στόλου, επιβεβαιώνοντας την ετοιμότητα και το υψηλό ηθικό που διέκρινε το σύνολο των ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων εκείνη τη στιγμή.

Το μήνυμα είχε αποδέκτες όλες τις ναυτικές μονάδες που επιχειρούσαν στο Αιγαίο και στην περιοχή των Ιμίων. Η στοχοποίηση του τουρκικού στόλου είχε ολοκληρωθεί. Τα πληρώματα και τα πλοία βρίσκονταν σε πλήρη επιχειρησιακή ετοιμότητα, καθώς η ένταση κορυφωνόταν και το αναπόφευκτο έμοιαζε να πλησιάζει.

Το ιστορικό σήμα του Αντιναυάρχου Γιάννη Στάγκα προς τα πληρώματα των πολεμικών μας πλοίων ανέφερε:

«Είμαι απόλυτα βεβαίως οτι αν χρειαστεί όλοι σας θα φανείτε αντάξιοι της ενδόξου ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού. Καλή τύχη και ο Θεός μαζί σας.

Αντιναύαρχος Ι. Στάγκας

Αρχηγός ΓΕΝ»

Η πτώση του ελικοπτέρου και οι τρεις νεκροί

τις τελευταίες ώρες της κρίσης, τρεις Έλληνες αξιωματικοί, του Πολεμικού Ναυτικού έχασαν την ζωή τους όταν το ελικόπτερο όπου επέβαιναν κατέπεσε στη θάλασσα. Σύμφωνα με την επίσημη θέση του ελληνικού κράτους το ελικόπτερο κατέπεσε εξαιτίας κακοκαιρίας και απώλειας προσανατολισμού του πιλότου

Τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου τουρκικές ειδικές δυνάμεις αποβιβάζονται στη Μεγάλη Ίμια, Λίγες ώρες μετά, ελικόπτερο του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, που είχε πετάξει πάνω από το σημείο για να διαπιστώσει την παρουσία των Τούρκων, θα καταπέσει κατά την επιστροφή του στη φρεγάτα. Τη ζωή τους έχασαν και τα τρία μέλη του πληρώματος, ο υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο υποπλοίαρχος Παναγιώτης Βλαχάκος και ο αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός.

ΠΗΓΗ