Η Ευρώπη στα Όριά της – Η Ελλάδα στην Πρώτη Γραμμή: Το Λιμενικό Σώμα ως Ασπίδα Αξιοπρέπειας και Κυριαρχίας

 Το νέο γεωπολιτικό σκηνικό και η μεταναστευτική πρόκληση

Η μεταναστευτική κρίση εξελίσσεται με ανησυχητικά αυξανόμενη ένταση, προσλαμβάνοντας πλέον χαρακτηριστικά διαρκούς πίεσης και αποκτώντας πολύπλευρες γεωπολιτικές, ανθρωπιστικές και επιχειρησιακές προεκτάσεις. Δεν πρόκειται πια για ένα παροδικό φαινόμενο, αλλά για μια σταθερή και εξελισσόμενη πρόκληση που επηρεάζει άμεσα την ασφάλεια, τη συνοχή και την κοινωνική σταθερότητα ολόκληρης της Ευρώπης.

Η Ελλάδα, ως χώρα πρώτης υποδοχής και εξωτερικό θαλάσσιο σύνορο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, φέρει το βάρος της πρώτης γραμμής. Οι ροές μεταναστών, εντεινόμενες λόγω συρράξεων, πολιτικής αστάθειας, φτώχειας και κλιματικής πίεσης σε περιοχές της Ασίας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, φθάνουν στα ελληνικά νησιά και στις θαλάσσιες ζώνες ευθύνης του Λιμενικού Σώματος σε αριθμούς που υπερβαίνουν πλέον τα όρια των διαθέσιμων επιχειρησιακών και διοικητικών δυνατοτήτων.

Η πρόσφατη δημόσια συζήτηση, με τις δηλώσεις του Υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κ. Βασίλη Κικίλια και οι υψηλού επιπέδου συνομιλίες του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη με την Ιταλίδα Πρωθυπουργό Τζόρτζια Μελόνι, φωτίζουν τη στρατηγική αναγκαιότητα για ένα νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο αντιμετώπισης του φαινομένου. Ένα πλαίσιο που δεν θα περιορίζεται σε ρητορικές διακηρύξεις, αλλά θα περιλαμβάνει:

Συντονισμένες επιχειρησιακές δράσεις στα εξωτερικά σύνορα

Δίκαιο επιμερισμό των βαρών μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε.

Θεσμική θωράκιση και υποστήριξη των χωρών πρώτης γραμμής

Ανάληψη κοινών ευθυνών για τη διαχείριση, την υποδοχή και την επανένταξη των μετακινούμενων πληθυσμών

Η ανάγκη για κοινή ευρωπαϊκή στρατηγική δεν είναι πια επιλογή — είναι μονόδρομος. Όσο η Ευρώπη καθυστερεί, τόσο ενισχύεται η αποσταθεροποίηση στις χώρες-πύλες εισόδου, και η Ελλάδα δεν μπορεί να παραμείνει μόνη της στον ρόλο του «προμαχώνα» χωρίς ουσιαστική υποστήριξη.

 Το Λιμενικό Σώμα στην πρώτη γραμμή του καθήκοντος

Το Λιμενικό Σώμα – Ελληνική Ακτοφυλακή δεν είναι απλώς ένας θεσμικός φορέας επιτήρησης των θαλασσίων συνόρων. Είναι η ζωντανή δύναμη της εθνικής παρουσίας, της ευθύνης και της αλληλεγγύης, ένας βασικός επιχειρησιακός, ανθρωπιστικός και γεωστρατηγικός βραχίονας του ελληνικού κράτους, ο οποίος βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης του μεταναστευτικού φαινομένου.

Κάθε μέρα – και κυρίως κάθε νύχτα – σε Ανατολικό Αιγαίο, Ιόνιο και νοτιοανατολικά θαλάσσια περάσματα, άνδρες και γυναίκες του Σώματος επιχειρούν με αυταπάρνηση, επαγγελματισμό και συνέπεια, σε μια αποστολή που περιλαμβάνει:

Διάσωση ανθρώπινων ζωών υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες, σε σκάφη που συχνά βρίσκονται σε κατάσταση ναυαγίου ή κατασκευαστικά ακατάλληλα για θαλάσσια ταξίδια.

Αναχαίτιση των οργανωμένων κυκλωμάτων παράνομης διακίνησης μεταναστών, τα οποία δρουν με αυξανόμενη επιθετικότητα και τεχνογνωσία, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο ζωές, αλλά και την εθνική ασφάλεια.

Προστασία της εθνικής κυριαρχίας και των θαλάσσιων συνόρων, με γνώμονα τη διεθνή νομιμότητα, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την αποτροπή κάθε προσπάθειας αμφισβήτησης της εδαφικής ακεραιότητας της χώρας.

Διαφύλαξη της κοινωνικής συνοχής και της ασφάλειας των νησιωτικών και παραθαλάσσιων κοινοτήτων, που βιώνουν την πίεση του φαινομένου άμεσα και καθημερινά.

Το έργο αυτό δεν είναι απλώς δύσκολο. Είναι ηρωικό, πολυδιάστατο και κρίσιμο για την εθνική και ευρωπαϊκή σταθερότητα. Το Λιμενικό Σώμα δεν προστατεύει μόνο τα ελληνικά χωρικά ύδατα· προστατεύει την ίδια την ευρωπαϊκή υπόσταση ως κοινότητα ασφάλειας, δικαίου και ανθρωπισμού.

Η συνεισφορά του Σώματος στην αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών, στην ασφάλεια των θαλασσίων διαύλων και στην εφαρμογή του διεθνούς ναυτικού δικαίου, αποτελεί πρότυπο για ολόκληρη την Ευρώπη. Κι όμως, εξακολουθεί να επιχειρεί συχνά χωρίς την υλική και θεσμική στήριξη που αναλογεί στην αποστολή του.

Δομικές ανάγκες και στρατηγικές προτεραιότητες

Η πολυετής εμπειρία μου ως Ανώτατο Στέλεχος και πρώην Διευθυντής Λιμένων του Λιμενικού Σώματος και της Λιμενικής Αστυνομίας μου επιτρέπει να μιλώ με απόλυτη γνώση και ευθύνη για την πραγματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα το Σώμα. Ο επιχειρησιακός φόρτος έχει υπερβεί κάθε πρόβλεψη και κάθε δυνατότητα απορρόφησης από τις υφιστάμενες υποδομές, δομές και ανθρώπινα αποθέματα.

Το Λιμενικό Σώμα καλείται να επιχειρεί σε διαρκή συνθήκη κρίσης – όχι περιστασιακά, αλλά καθημερινά, με την πίεση να γίνεται εντονότερη και πιο σύνθετη. Για να μπορεί το Σώμα να ανταποκρίνεται στον ρόλο του ως εθνικός και ευρωπαϊκός πυλώνας ασφαλείας, απαιτείται ριζική και στοχευμένη ενίσχυση σε τέσσερις κρίσιμους τομείς:

Ανανέωση και ενίσχυση του στόλου και του τεχνολογικού εξοπλισμού, με σύγχρονα σκάφη, μέσα επιτήρησης, drone, αισθητήρες θερμικής απεικόνισης και ηλεκτρονικά εργαλεία συντονισμού, που να ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις πολλαπλής απειλής στα θαλάσσια σύνορα.

Συστηματική επένδυση στην εκπαίδευση, ψυχολογική θωράκιση και θεσμική υποστήριξη του ανθρώπινου δυναμικού. Οι άνδρες και οι γυναίκες του Σώματος χρειάζονται συνεχή επιμόρφωση σε σύγχρονες τακτικές, διεθνές δίκαιο, μεταναστευτικά πρωτόκολλα, διαχείριση κρίσεων και ανθρωπιστικούς κανόνες εμπλοκής.

Ίδρυση και θεσμοθέτηση ενός μόνιμου ευρωπαϊκού μηχανισμού άμεσης επιχειρησιακής και υλικοτεχνικής συνδρομής στα κράτη-μέλη πρώτης γραμμής, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία. Η ευθύνη δεν μπορεί να παραμένει συγκεντρωμένη σε λίγες χώρες, όταν το πρόβλημα είναι κοινό.

Νομική και θεσμική αναβάθμιση της συνεργασίας με την FRONTEX και τους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς φορείς. Αυτό σημαίνει περισσότερες κοινές επιχειρήσεις, άμεση ανταλλαγή πληροφοριών, ενιαία πρωτόκολλα δράσης και ευρωπαϊκή ισχύς επί του πεδίου.

Στην εποχή μας, η υποστήριξη του Λιμενικού Σώματος δεν είναι εθνική πολυτέλεια — είναι ευρωπαϊκή αναγκαιότητα και στρατηγική επιλογή για την ασφάλεια, τη σταθερότητα και τη συνοχή της Ένωσης. Δεν μπορούμε να ζητάμε από το Σώμα να λειτουργεί ως «γραμμή άμυνας» της Ευρώπης, χωρίς να του παρέχουμε τα μέσα και τις εγγυήσεις που αυτή η αποστολή συνεπάγεται.

Αξιολογική Εκτίμηση – Η Ελλάδα δεν μπορεί να σηκώνει μόνη της την Ευρώπη

Το Λιμενικό Σώμα δεν ζητά χάρη. Ζητά τα αυτονόητα: σεβασμό, στήριξη και πολιτική βούληση. Ζητά να αναγνωριστεί εμπράκτως ο ρόλος του όχι μόνο ως εθνικός πυλώνας ασφαλείας, αλλά και ως προωθημένος φρουρός των ευρωπαϊκών αξιών και συνόρων. Ζητά ένα νομικό, πολιτικό και επιχειρησιακό περιβάλλον, μέσα στο οποίο να μπορεί να φέρει εις πέρας την αποστολή του με επάρκεια, κύρος και αξιοπρέπεια.

Η Ελλάδα δεν μπορεί —και δεν πρέπει— να σηκώνει μόνη της την ευθύνη των θαλασσίων συνόρων της Ευρώπης. Η μεταναστευτική πίεση δεν είναι εθνικό πρόβλημα, αλλά ευρωπαϊκή δοκιμασία συνοχής και αλληλεγγύης. Οτιδήποτε λιγότερο από έναν δίκαιο επιμερισμό ευθυνών, ισοδυναμεί με θεσμική εγκατάλειψη των κρατών-μελών πρώτης γραμμής.

Η αδράνεια δεν είναι ουδετερότητα – είναι συνενοχή. Όταν οι ευρωπαϊκές πολιτικές περιορίζονται σε λόγια, ενώ άνθρωποι χάνονται στη θάλασσα, ενώ επιχειρησιακές δυνάμεις εξαντλούνται και τοπικές κοινωνίες επιβαρύνονται, τότε η έλλειψη έμπρακτης αλληλεγγύης καθίσταται πολιτική υποκρισία.

Η ασφάλεια, η σταθερότητα και το κύρος του ευρωπαϊκού εγχειρήματος δεν οικοδομούνται πάνω σε ευχολόγια. Οικοδομούνται πάνω σε στρατηγικές αποφάσεις, δίκαιη κατανομή βαρών και θεσμική θωράκιση εκείνων που επιχειρούν στην πρώτη γραμμή — όπως το Λιμενικό Σώμα της Ελλάδας.

Ανθρώπινες ζωές και εθνική κυριαρχία δεν αντέχουν άλλη καθυστέρηση

Αυτό το προσωπικό — αυτοί οι άνδρες και γυναίκες του Λιμενικού Σώματος — δεν είναι απλώς υπάλληλοι του κράτους. Είναι οι άγρυπνοι φρουροί των θαλασσίων συνόρων μας, οι αφανείς ήρωες που, μέρα και νύχτα, στέκονται ανάμεσα στον ανθρωπισμό και το χάος, ανάμεσα στην ευθύνη και την εγκατάλειψη, ανάμεσα στη ζωή και στον θάνατο.

Είναι εκείνοι που επιχειρούν σε φουρτουνιασμένα πελάγη, σε ναυάγια, σε διασώσεις, σε συνθήκες πίεσης και αβεβαιότητας, κουβαλώντας την εθνική αξιοπρέπεια, την ανθρώπινη ευαισθησία και την επιχειρησιακή πειθαρχία στις πλάτες τους.

Η Πολιτεία, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η κοινωνία των πολιτών δεν έχουν την πολυτέλεια να σιωπούν ή να αναβάλλουν. Οφείλουν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων με συγκεκριμένες αποφάσεις, θεσμικές παρεμβάσεις και πράξεις ενίσχυσης και αναγνώρισης.

Όχι αύριο – σήμερα.

Γιατί το καθήκον δεν μπορεί να περιμένει. Η ανθρώπινη ζωή δεν αντέχει άλλες καθυστερήσεις. Και η ευθύνη δεν μετατίθεται – αναλαμβάνεται.

του Νίκου Σπανού,Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) Πρώην Διευθυντή Λιμένων, Πρώην Διευθυντή Λιμενικής Αστυνομίας Διεθνούς Πραγματογνώμονα Επιστημών Ναυτιλίας